Eser Sahibinin Mali Hakları ve Korunması

Fikir ve sanat eserleri üzerindeki fikri haklar, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında koruma altına alınmıştır. Eser kavramı, sahibinin özelliğini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat ürünleri şeklinde tanımlanmıştır.

Bir fikir ve sanat eserinin sahibi, onu meydana getiren kişidir. Eseri meydana getiren kişi, eserin meydana geldiği an kendiliğinden eser sahibi sıfatını kazanır ve buna bağlı olarak eseri üzerinde hakları doğar. Bu haklar FSEK kapsamında sayılmakta ve korunmaktadır. FSEK’te eser sahibinin hakları sayılırken mali ve manevi haklar olarak ayrıma gidilmiştir.

Eser Sahibinin Mali Hakları ve Korunması

Eser sahibinin mali hakları

Eser sahibinin mali hakları, eser sahibinin eserinden ekonomik olarak faydalanabilmesini sağlar ve eser sahibinin ölümü ile birlikte bu haklar mirasçılarına devir olur. Eser sahibinin bu hakları, geçerlilik şartlarını taşıyan sözleşmeler ile birlikte başkalarına da devredilebilir.

1.İşleme hakkı

Bir eserden işlemek suretiyle faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Bir kitabın filmleştirilebilmesi için senaryolaştırılması işlemi, işleme fiiline bir örnektir. Eser sahibi bir başkasına, eserini işleme hakkı tanıyabilir, bu kişi eseri eser sahibinin izin verdiği ölçüde işleyebilir ve işlediği eseri kullanabilir. Ancak eseri işleyen kişinin, eser üzerinde yaptığı değişiklikler, eser sahibinin şeref ve itibarını zedeleyecek nitelikte olmamalıdır, eser sahibi bu tarz değişiklikleri önleme hakkına sahiptir.

2.Çoğaltma hakkı

Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekilde, tamamen veya kısmen çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir, çoğaltma işleminin doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli yapılması fark yaratmaz. Eserin aslından başka bir kopyasının çıkarılması ya da eserin örneğin bilgisayar ortamında kaydedilmesi çoğaltma sayılır.

3.Yayma hakkı

Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya herhangi bir yolla dağıtma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Bir eserin veya çoğaltılmış nüshalarının kiralanması veya ödünç verilmesi şeklinde yayımı, eser sahibinin çoğaltma hakkına zarar verecek şekilde, eserin yaygın kopyalanmasına yol açamaz. Ayrıca, eser sahibinin izniyle yurt dışında çoğaltılmış nüshaların yurt içine getirilmesi ve bunlardan yayma yoluyla faydalanma hakkı da münhasıran eser sahibine aittir.

4.Temsil hakkı

Bir eserden, doğrudan doğruya yahut televizyon, bilgisayar gibi aletlerle halka açık alanlarda okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle faydalanma hakkı munhasıran eser sahibine aittir.

5. İşaret, ses ve görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı

Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, televizyon, bilgisayar uydu ve kablo gibi yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla yayınlanması ve yayınlanan eserlerin bu kuruluşların yayınlarından alınarak başka yayın kuruluşları tarafından yeniden yayınlanması suretiyle umuma iletilmesi hakkı eser sahibine aittir.

6.Pay ve Takip hakkı

Bu hak, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m. 45’te düzenlenmiştir. Hakkın düzenlenmesi ve korunmasının ana sebebi eserde sonradan meydana gelen yüksek değer artışlarından eser sahibinin de faydalanabilmesini sağlamaktır. Örneğin edebi eserin, eser sahibi tarafından el yazısıyla yazılmış orjinal hali bir açık artırmaya konu olmuş ve bu eserden yüksek meblağlar elde edilmişse, eser sahibine veya ölmüşse mirasçılarına pay ödenir. Bu hakkın kullanılması dolayısıyla pay istenebilmesi için eserin hala telif hakkı koruması kapsamında olması gerekir, yani eserin yaratıcısının ölümünün üzerinden 70 yıllık süre geçmemiş olmalıdır.

Mali Haklara Tecavüz Durumunda Yapılabilecekler

  • FSEK Madde 71 maddesinde düzenlenen suç kapsamında FSEK uyarınca koruma altına alınan fikir ve sanat eserleriyle ilgili mali haklarınızı ihlal ederek, söz konusu maddede yazılı suçları gerçekleştiren kişiler bakımından savcılığa yapılacak şikayet neticesinde kamu davası açılabilir.

  • FSEK madde 77 uyarınca mahkemeye yapılacak bir başvuru neticesinde mahkemece muhafaza altına alma ve toplatma da dahil olmak üzere ihtiyati tedbirler uygulanabilir.

  • Mali haklarınıza yönelik olarak bir tecavüz tehlikesi veya tecavüzün başlaması ihtimalinin yüksek olduğu bir durum varsa tecavüzün önlenmesi davası açılabilir.

  • Mali haklarınıza yönelik olarak başlamış ve devam eden bir tecavüzün kaldırılması için tecavüzün kaldırılması davası açabilirsiniz.

  • Mali haklarınız ihlal altındaysa, uğradığınız mali zarara karşılık olarak maddi tazminat davası açabilirsiniz.